Press releases

23.09.2020

Kazakhstan's power transformers are being sent to Tajikistan

Array ( [ID] => 8567 [~ID] => 8567 [IBLOCK_ID] => 150 [~IBLOCK_ID] => 150 [IBLOCK_SECTION_ID] => 740 [~IBLOCK_SECTION_ID] => 740 [NAME] => Лучший риск — это тот, которым вы сами в состоянии управлять [~NAME] => Лучший риск — это тот, которым вы сами в состоянии управлять [ACTIVE_FROM_X] => 2020-09-21 12:00:00 [~ACTIVE_FROM_X] => 2020-09-21 12:00:00 [ACTIVE_FROM] => 09/21/2020 13:00:00 [~ACTIVE_FROM] => 09/21/2020 13:00:00 [TIMESTAMP_X] => 01/05/2024 19:21:50 [~TIMESTAMP_X] => 01/05/2024 19:21:50 [DETAIL_PAGE_URL] => /en/pc/news/news/8567/ [~DETAIL_PAGE_URL] => /en/pc/news/news/8567/ [LIST_PAGE_URL] => /en/pc/news/ [~LIST_PAGE_URL] => /en/pc/news/ [DETAIL_TEXT] =>

БРК финансирует капиталоемкие и сложные проекты, в которые БВУ и другие финансовые институты не идут, как БРК работает с кредитными рисками?

Если говорить о процессе управления риском – любым, не только кредитным, то как известно он состоит из 4 этапов - идентификация, оценка, контроль и мониторинг. В этой части работа с кредитным риском ничем не отличается от этого классического понимания.

Основное и базовое отличие процесса в БРК от БВУ наверное в том, что управление кредитным риском на портфельном уровне, как например в розничном кредитовании или кредитовании МСБ практически невозможно, так как почти все проекты отличаются почти по всем параметрам, между ними нет какой то закономерной статистической корреляции с теми или иными макроэкономическими факторами. Соответственно и фокус в управлении кредитным риском в рамках кредитного портфеля БРК на соблюдение всех тех же классических принципов управления кредитным риском, но в рамках каждого проекта, каждого отдельного контрагента.

Если говорить об этапах идентификации и оценки кредитного риска, то в данном процессе я бы выделил три основных «кита», необходимых для обеспечения финансовой устойчивости БРК: квалификация экспертов, качество методологии и наличие четких процедур. В части опыта и процедур в проектном анализе БРК можно назвать флагманом, так как на текущий момент он обладает довольно высоким уровнем компетенции и четким регламентом.

Контроль и мониторинг кредитного риска также обеспечивается наличием необходимых процедур, соответствующих лучшим международным практикам – контроль и мониторинг лимитов, установление и соблюдение риск-аппетитов, четкое закрепление функций и ответственности уполномоченных органов, обеспечение пост-контролей на всех этапах кредитного процесса. Ну и объектный мониторинг кредитного риска по каждому проекту – регламентированные процедуры регулярных выездных комплексных и квартальных мониторингов, наличие механизмов, исключающих риски нецелевого использования займов, построение системы раннего оповещения, позволяющей на ранних этапах выявлять те или иные проблемы у клиентов.

Из-за пандемии, связанной с Covid-19, рынки капиталов стали менее доступными, в этой связи появляются новые риски для финансовой сферы. Как Вы думаете, будут ли в текущем и последующих годах инвестировать в переходные рынки, такие как Казахстан?

Обычно инвестиционная стратегия предполагает диверсификацию, что предполагает наличие риск-аппетита на развивающиеся страны. Это значит, что с увеличением рисков, в том числе из-за пандемии, может снизит объём инвестиции при неизменном уровне риск-аппетита. С другой стороны методы стимулирования экономик тех стран, которые могут инвестировать в Казахстан, в том числе предполагают значительное увеличение денежной массы в экономике, что соответственно может привести к пересмотру риск-аппетитов на развивающиеся страны в сторону его увеличения и в последующем получением большей доходности от инвестиций.

В итоге, наверно сложно однозначно ответить на вопрос, поскольку ответ связан с моделированием ситуации, где имеются несколько факторов как со знаком плюс, так и со знаком минус.

БРК за 19-летний период своей деятельности столкнулся с кризисами 2008 и 2013 годов и наработал свою эффективную систему управления рисками, как БРК адаптируется под новые реалии и последствия из-за коронавирусной инфекции?

Система управления рисками БРК постоянно совершенствуется, что позволяет формировать адекватные ответные меры на любые внешние вызовы. Сейчас проводится работа по интеграции системы управления рисками и достижения стратегических целей БРК. Ранее, была реализована задача по переходу на управление рисками на основе стресс-тестирования и прогнозирования в горизонте до 1 года. Поскольку стратегические цели БРК имеют более долгосрочный характер, можно сказать, что мы постепенно движемся к управлению рисками, которые основаны на все более долгосрочной информации.

Большое значение для функционирования системы управления рисками также имеет постоянное повышение уровня риск-культуры. В этом направлении проводится работа по формированию обучающего материала для сотрудников, на постоянной основе ведется работа над увеличением информационного потока в части рисков между всеми работниками и уполномоченными органами Банка.

Не менее важным направлением является выстраивание эффективной системы внутреннего контроля. В рамках данного направления в настоящее время реализуется ряд инициатив, которые уже сейчас позволяют увидеть отдельные точки роста в плане повышения эффективности контрольной среды БРК.

Все это в комплексе позволяет Банку своевременно выявить и оценить риски внешней среды, и соответственно сформировать адекватные и эффективные ответные меры для обеспечения достижения своих целей и задач.

Как изменилась работа Банка после внедрения стандартов МСФО-9?

Тема обесценения финансовых активов приобрела особую актуальность в период финансового кризиса. Финансовый кризис 2008 внес свою лепту в разработку новой системы международного учета финансовых активов – был разработан новый Международный Стандарт Финансовой Отчетности (МСФО 9). Принимая во внимание слабости МСФО 39, новый стандарт кардинально поменял подход признания обесценения по финансовым активам.

Новый подход предлагает модель ожидаемых, а не уже понесенных убытков. Также он требует, чтобы компании признавали убытки сразу при первоначальном признании финансовых активов, и пересматривали созданный резерв под убытки на регулярной основе. При переоценке резерва учитываются не только произошедшие негативные события, но также текущие и будущие обстоятельства.

Таким образом после внедрения МСФО 9, был сделан вывод, что при использовании стандарта очень важна адекватная оценка предполагаемых потерь, на первый план выходят прогнозная информация и анализ рисков для отдельных финансовых инструментов. Иными словами, МСФО 9 – это не строгий свод четко сформулированных предписаний (указаний), это принципы, которые рисковики и аналитики БРК интерпретируют по своему усмотрению, ориентируясь на рамки стандарта. Исходя из этого логично, что увеличение свободы выбора предполагает рост ответственности, что в свою очередь сказывается на управлении рисками и они выходят на первый план для своевременного определения критериев возможного ухудшения деятельности контрагентов.

Понимая всю важность и ответственность, которую несет за собой новый подход, БРК внедрил ряд контрольных процедур в свои процессы, которые дают понимание уполномоченным органам БРК какое влияние на финансовое состояние банка несет та или иная сделка. Для примера в рамках процесса банковской экспертизы проводится оценка возможного влияния инструмента финансирования, в том числе при изменении условий финансирования, на показатели финансовой устойчивости банка.

Президент К-К.Токаев в своем выступлении на заседании госкомиссии по обеспечению режима ЧП говорил о капитализации БРК и необходимости финансирования обрабатывающей промышленности. В этой связи в БРК может поступать больше заявок. Готов ли БРК к большему потоку заявок со стороны бизнеса обрабатывающей промышленности?

Наверное, с точки зрения управления рисками, в вопросе готовности к наплыву заявок основной задачей будет сохранение качества экспертизы и структурирования проектов. Надеюсь, что выстроенная система позволит рассматривать большой объем заявок без потери качества, но здесь конечно, на первое место выходит качественно проработанный потенциальными клиентами пакет документов. Клиентам тоже нужно понимать, что вопросы, на которые эксперт не получил ответа, например, если клиент еще сам не задумывался, как и что он будет реализовывать в проекте, отражаются на оценке риска по данной сделке, а это в свою очередь может повлечь отказ в финансировании или ухудшить условия финансирования для него, ведь кредиторы закладывают риск-маржу в ставку кредитования.

Вопрос рисков невозврата или более позднего возврата инвестиций очень важен? Как БРК может определить успешность проекта на раннем этапе, ведь сложно на 100% предусмотреть все риски?

Если говорить об уже ставших стандартными и обязательными для БРК инструментах рассмотрения проектов и «отсечения» заведомо проблемных – то это трехэтапное проведение банковской экспертизы, использование института консультантов по технической части, по маркетинговой проработке, стандартизированные требования к бизнес-плану, четкие процедуры и распределение обязанностей внутри банка за каждую составляющую, за каждый этап банковской экспертизы и наличие детальной методологии у каждого участника банковской экспертизы. Все эти инструменты являются результатом почти 20-летней эволюции БРК в качестве основного оператора государства в финансировании долгосрочных и капиталоемких проектов в сфере производственной инфраструктуры и обрабатывающей промышленности. Конечно, большинство инструментов, используемых банком при анализе проектов и оценке кредитного риска заимствованы из международной практики (в частности – S&P’s) и базируются на принципах Базельского комитета по банковскому надзору.

И поскольку экономика, как мировая, так и локальная, подвержена постоянным изменениям, зачастую непредсказуемым и далеким от цикличности, то все эти уже наработанные инструменты и процедуры постоянно совершенствуются, актуализируются, исходя из текущих реалий, новых международных практик и постоянных изменений во внешней среде. Это беспрерывный процесс, в котором и сами исполнители, и руководство всегда находятся в поступательном движении к совершенствованию.

Поскольку в основном мы финансируем проекты, мягко говоря, «неподъемные» и не привлекательные для банков второго уровня как с точки зрения сроков окупаемости, так и отсутствия достаточного ликвидного залогового обеспечения, то есть с точки зрения их доходности для кредиторов, то здесь миссия БРК, который при финансировании должен обеспечить как минимум - безубыточность своей деятельности, больше заключается в обеспечении минимизации риска того, что актив станет проблемным. Большинство наших проектов можно отнести к проектному финансированию, когда твердыми залогами обеспечено только 30% от займа, а остальная часть представлена в виде создаваемого в рамках проекта актива. У нас имеются наработанные инструменты управления проектным и кредитным риском, которые мы успешно внедрили и используем при инвестиционном кредитовании. Многие из этих инструментов были использованы впервые в банковской практике в стране. Вообще, БРК довольно часто приходится выступать «первопроходцем», думаю, что это соответствует мандату как институту развития. Правильнее сказать, что задача БРК не только «отсечь» проблемный проект, а отсечь риск того, что проект станет проблемным. И здесь правильнее отталкиваться от понимания – что такое инвестиционный проект. Инвестиционный проект в конечном счете – это участники проекта и структура контрактов, в которых правильно отражены этапы, задачи, обязанности и ответственность каждого участника.

Поэтому процесс банковской экспертизы на самом деле шире, чем просто оценка и анализ, и содержит самый важный этап – это структурирование сделки. При этом основная работа на банковской экспертизе заключается не столько на отработке условий кредита с инициатором, сколько на структурировании всего проекта и минимизации проектного риска. На протяжении всего 20-летнего периода Банк постоянно развивает и совершенствует компетенцию по структурированию «долгих» проектов с длинными сроками окупаемости, используя свой опыт и международную практику. По своей сути банковская экспертиза в БРК – это работа проектной команды, где участники со стороны Банка вовлекаются в структурирование контрактов с поставщиками и подрядчиками, стараясь минимизировать их риски для потенциального клиента и довести структуру до лучшей международной практики, взаимодействуют с местными исполнительными органами, где важно их инфраструктурное участие, с иными кредиторами. Стандартизированные требования к контрактам, заключаемым потенциальными клиентами с их ключевыми контрагентами в рамках проектов (договоры на строительство, договоры на реализацию продукции) построены на принципах FIDIC, используется уже ставший обязательным инструмент внешнего финансово-технического контроля за ходом строительства, поэтапное финансирование проектов по мере прохождения определенных «вех» и этапов, юридическое закрепление ответственности акционеров в проектных соглашениях с Банком, межкредиторские соглашения с другими финансирующими сторонами, контроль расходования средств путем заключения агентских соглашений с банками второго уровня как на инвестиционной фазе, так и на операционной фазе.

Какие методологии используете в данном направлении? Не все проекты имеют достаточно хорошее обеспечение, особенно сейчас. Как Вы оцениваете качество проектов и их обеспечение?

В целом для оценки кредитного риска проекта банком используется методология S&P’s. Как я отмечал ранее одно из главных отличий БРК является то, что Банк принимает в качестве обеспечения акивы создаваемые в рамках инвестиционного проекта и которые могут составлять до 70% от всей массы залогов. При этом, контракты в рамках которого создается объект рекомендуется структурировать на условиях ЕРС (Engineering, procurement and construction), то есть под ключ. Необходимо отметить, что активы поступающие в будущем могут составлять до 100 % при гарантированных поступлениях денежных средств в рамках проектного финансирования и проектов ГЧП, в частности КИЗы.

Учитывая все вышесказанное БРК больше работает на обеспечение хорошего уровня проработанности самого проекта, правильное структурирование (минимизацию рисков через структуру проекта и сделки) и заблаговременного предупреждения негативных факторов в ходе реализации проектов.

[~DETAIL_TEXT] =>

Как изменилась работа Банка после внедрения стандартов МСФО-9?

DBK finances capital-intensive and complex projects where second-tier banks (STB) and other financial institutions do not go, how does DBK deal with credit risks?

If we talk about the process of risk management - any, not only credit, as we know it consists of 4 stages - identification, assessment, control and monitoring. In this part, the work with credit risk is no different from this classical understanding.

The main and basic difference between the process in DBK and STB probably is that credit risk management at the portfolio level, such as in retail lending or SME lending is almost impossible, because almost all projects differ in almost all parameters, between them there is no logical statistical correlation with some or other macroeconomic factors. Accordingly, the focus in credit risk management within DBK credit portfolio on compliance with all the same classical principles of credit risk management, but within each project, each individual counterparty.

If we talk about the stages of identification and assessment of credit risk, in this process I would highlight three main “kits” necessary to ensure financial stability of DBK: qualification of experts, quality of methodology and availability of clear procedures. In terms of experience and procedures in project analysis, DBK can be called a flagship, because now it has a fairly high level of competence and clear regulations.

Control and monitoring of credit risk is also ensured by the availability of necessary procedures in accordance with international best practices - control and monitoring of limits, establishment and observance of risk appetites, clear assignment of functions and responsibilities of the authorized bodies, ensuring post-control at all stages of a credit process. As well as objective monitoring of credit risk for each project - regulated procedures for regular on-site complex and quarterly monitoring, the availability of mechanisms to eliminate risks of unauthorized use, building an early warning system which allows early detection of any problems with clients.

Due to the Covid-19 pandemic, capital markets have become less accessible and new risks for the financial sector are emerging. Do you think they will invest in transitional markets such as Kazakhstan in the current and next years?

Usually, an investment strategy involves diversification, which implies a risk appetite for developing countries. This means that with increasing risks, including those due to the pandemic, it may reduce the amount of investment with a constant level of risk appetite. On the other hand, the methods of stimulating the economies of those countries that can invest in Kazakhstan, including a significant monetary expansion in the economy, which, accordingly, may lead to a revision of risk appetite for developing countries towards increase and subsequently to obtain greater returns on investment.

As a result, it is probably difficult to answer the question unambiguously, since the answer is related to modeling a situation where there are several factors with both plus and minuses.

DBK has faced crises in 2008 and 2013 during its 19 years of operation and has developed its effective risk management system, how will DBK adapt to new realities and consequences due to coronavirus?

DBK risk management system is constantly being improved, which allows to create an adequate response to any external challenges. Work is now underway to integrate the risk management system and achieve the strategic goals of DBK. Previously, the task on transition to risk management based on stress testing and forecasting in the horizon up to 1 year was implemented. Since the strategic goals of DBK are more long-term, we can say that we are gradually moving towards risk management, which is based on increasingly long-term information.

Continuous improvement of the risk culture level is also of great importance for the risk management system functioning. In this direction, work is being done to create training material for employees, and work is constantly being done to increase the information flow in terms of risks between all employees and the Bank's authorized bodies.

Not least important area is building an effective internal control system. In this area, a number of initiatives are currently being implemented that already allow to see some points of growth in terms of improving the efficiency of DBK control environment.

All these initiatives allow the Bank to identify and assess risks of the external environment in a timely manner and, accordingly, to create adequate and effective response measures to ensure achievement of its goals and objectives.

How has the Bank's work changed since the implementation of IFRS-9?

The topic of financial assets impairment gained ground during the financial crisis. The financial crisis of 2008 contributed to the development of a new system for international accounting of financial assets - the new International Financial Reporting Standard (IFRS 9) was developed. Taking into account the weaknesses of IFRS 39, the new standard fundamentally changed the approach of recognizing financial assets impairment.

The new approach offers a model of expected, rather than already incurred, losses. It also requires entities to recognize losses immediately upon initial recognition of financial assets and to review a created loss reserve on a regular basis. In revising the reserve, not only negative events that have occurred, but also current and future circumstances are taken to note.

Thus, after implementation of IFRS 9, it was concluded that adequate estimation of expected losses is very important when using the standard, forecasted information and risk analysis for individual financial tools come to the fore. In other words, IFRS 9 is not a strict set of clearly stated prescriptions (guidelines), but rather principles that DBK's risk managers and analysts interpret at their discretion based on the scope of the standard. Proceeding from this, it is logical that increased freedom of choice implies increased responsibility, which in turn affects the risk management and they come to the fore to determine in a timely manner the criteria for possible deterioration of counterparties' activity.

Understanding the importance and responsibility of the new approach, DBK has introduced a number of control procedures in its processes, which give an understanding for the authorized bodies of DBK what effect a particular transaction has on the financial condition of the bank. As an example, as part of the banking expertise, an assessment is made to determine the possible impact of a financing tool, including changes in financing conditions, on the bank's financial stability indicators.

President K. Tokayev in his speech at the State Commission meeting to ensure the emergency rule, spoke about DBK capitalization and the need to finance the manufacturing industry. In this regard, DBK may receive more applications. Is DBK ready for a greater flow of applications from the manufacturing business?

Probably, from the point of risk management, the main task in the readiness for the influx of applications will be to preserve the quality of expertise and project structuring. I hope that the built system will allow to consider a large volume of applications without loss of quality, but here, of course, the first place is taken by a package of documents developed by potential clients. Clients also need to understand that questions an expert has not received an answer to, for example, if a client has not yet thought about how and what he will implement in a project, affect the risk assessment of transaction, and this in turn may lead to a refusal in financing or worsen the conditions of financing for him, because lenders put risk-margin in the lending rate.

Is the issue of non-repayment risks or a later return on investment very important? How can DBK determine the success of a project at an early stage, because it is difficult to foresee all the risks at 100%?

If we talk about the tools that have already become standard and mandatory for DBK to review projects and “cut off” obviously problematic - it is a three-stage bank expertise, the use of consultants on technical part, marketing development, standardized requirements for business plan, clear procedures and distribution of responsibilities within the bank for each component, for each stage of bank expertise and availability of detailed methodology for each participant in the bank expertise. All these tools are the result of almost 20-year evolution of DBK as the main state operator in financing long-term and capital-intensive projects in the field of production infrastructure and manufacturing industry. Of course, most of the tools used by the bank in project analysis and credit risk assessment are borrowed from international practice (S&P in particular) and are based on the principles of the Basel Committee on banking supervision.

And since the economy, both global and local, is subject to constant changes, often unpredictable and far from cyclical, all these already developed tools and procedures are constantly being improved and updated, based on current realities, new international practices and constant changes in the external environment. This is a continuous process, in which both performers and management are always on the move towards improvement.

Since we mainly finance projects that are, to put it mildly, “unliftable” and not attractive to second-tier banks both in terms of payback periods and lack of sufficient liquid collateral, i.e. in terms of their profitability to creditors, here the mission of DBK, which in financing should ensure at least - break-even performance, is more about ensuring the minimization of risk, that an asset will become problematic. Most of our projects can be attributed to project financing, when only 30% of the loan is secured by hard collateral, and the rest is represented as an asset created under the project. We have well-established project and credit risk management tools which we have successfully implemented and are using in investment lending. Many of these tools have been used for the first time in banking practice in the country. In general, DBK quite often has to act as a “pioneer”, I think it corresponds to its mandate as a development institution. It is more correct to say that the task of DBK is not only to “cut off” a problematic project, but also to cut off the risk that the project will become problematic. And here it is more correct to proceed from understanding what an investment project is. An investment project is, after all, a project participant and a contract structure that correctly reflects the stages, tasks, obligations and responsibilities of each participant.

Therefore, the process of banking expertise is actually broader than just assessment and analysis, and contains the most important step - the structuring of transaction. At the same time, the main work on the banking expertise is not so much on working out the terms of the loan with the initiator, as on structuring the entire project and minimizing project risk. During the whole 20-year period the Bank has been constantly developing and improving its competence in structuring “long” projects with long payback periods, using its experience and international practice. Banking expertise in DBK is essentially the work of a project team, where the Bank's participants are involved in structuring contracts with suppliers and contractors, trying to minimize their risks to a potential client and bring the structure to international best practice, interact with local executive bodies, where their infrastructural involvement is important, and with other creditors. Standardized requirements for contracts concluded by potential clients with their key counterparties under projects (construction contracts, sales contracts) are built on FIDIC principles, and have already become a mandatory tool for external financial and technical monitoring of construction progress, stage-by-stage financing of projects as they pass certain “milestones” and stages, legal stipulation of shareholders' responsibility in project agreements with the Bank, interloan agreements with other financing parties, control over expenditure of funds by concluding agency agreements with second-tier banks both in the investment phase and operational phase.

What methodologies do you use in this direction? Not all projects are well assured, especially now. How do you see the quality of projects and their assurance?

In general, the bank uses S&P's methodology to assess credit risk of a project. As I mentioned earlier, one of the main distinctions of DBK is that the Bank accepts as collateral assets created within the investment project and which may amount to 70% of the total mass of collateral. At the same time, contracts under which the object is created are recommended to be structured on EPC terms (Engineering, procurement and construction), i.e. turnkey. It should be noted that the assets, receiving in the future may amount to 100% with guaranteed cash flows under project financing and PPP projects, in particular compensation of capital outlay.

ҚДБ Екінші деңгейдегі банктер мен басқа да қаржы институттары қарастырмайтын капиталды көп қажет ететін және күрделі жобаларды қаржыландырады, ҚДБ кредиттік тәуекелдіктермен қалай жұмыс істейді?

Егер тәуекелдіктерді басқару процесі туралы айтатын болсақ – кез келген, тек кредиттік қана емес, өздеріңіз білетіндей, ол 4 кезеңнен: сәйкестендіру, бағалау, бақылау және мониторингтен тұрады. Кредиттік тәуекелдікпен жұмыс істеу бөлігінің де тәуекелдіктің классикалық ұғымынан еш айырмашылығы жоқ.

ҚДБ-дағы процестің ЕДБ-дан негізгі және базалық айырмашылығы, мысалы, жеке тұлғаларды кредиттеудегідей немесе ШОБ-ты кредиттеудегідей сияқты кредиттік тәуекелдікті портфельдік деңгейде басқару іс жүзінде мүмкін емес, өйткені жобалардың барлығы дерлік барлық параметрлері бойынша ерекшеленеді, олардың арасында қайсыбір макроэкономикалық факторлармен қандай да бір заңды статистикалық корреляция жоқ. Тиісінше, ҚДБ кредиттік портфелінің шеңберінде кредиттік тәуекелдікті басқарудағы фокус кредиттік тәуекелдікті басқарудың барлық, тіпті классикалық қағидаттарын, бірақ әрбір жоба, әрбір жеке контрагент шеңберінде сақтауға бағытталған.

Егер кредиттік тәуекелдікті сәйкестендіру және бағалау кезеңдері туралы айтатын болсақ, онда осы процесте мен, ҚДБ-ның қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін қажетті үш негізгі «китті» атап өтер едім, олар: сарапшылардың біліктілігі, әдіснаманың сапасы және нақты процедуралардың болуы. Жобалық талдаудағы тәжірибе мен процедуралар тұрғысынан ҚДБ-ны флагман деп атауға болады, өйткені қазіргі уақытта ол құзыреттіліктің жоғары деңгейіне және нақты регламентке ие.

Кредиттік тәуекелдікті бақылау және мониторинг жүргізу үздік халықаралық тәжірибелерге негізделген қажетті процедуралардың – лимиттерді бақылау және мониторинг жүргізудің, тәуекелдік-тәбетті белгілеу және сақтаудың, уәкілетті органдардың функциялары мен жауапкершілігін нақты бекітудің, кредиттік процестің барлық кезеңдерінде пост-бақылауды қамтамасыз етудің болуымен қамтамасыз етіледі. Және де әрбір жоба бойынша кредиттік тәуекелдіктің объективті мониторингі – тұрақты көшпелі кешенді және тоқсандық мониторингтердің регламенттелген процедуралары, қарыздарды мақсатсыз пайдалану тәуекелдіктерін болдырмайтын тетіктердің болуы, клиенттердің қандай да бір проблемаларын ерте кезеңдерде анықтауға мүмкіндік беретін ерте хабарлау жүйесін құру.

Covid-19 пандемиясына байланысты капитал нарықтарының қолжетімділіктері төмендеді, бұл ретте қаржы саласы үшін жаңа тәуекелдіктер пайда болуда. Сіздің ойыңызша, ағымдағы және одан кейінгі жылдары Қазақстан сияқты өтпелі нарықтарға инвестициялар жасала ма?

Әдетте инвестициялық стратегия әртараптандыруды болжайды, бұл дамушы елдерге тәуекелдік-тәбетінің болуын болжайды. Бұл тәуекелдіктердің, соның ішінде пандемияға байланысты артуымен, тәуекелдік- тәбетінің тұрақты деңгейінде инвестициялар көлемі төмендеуі мүмкін дегенді білдіреді. Екінші жағынан, Қазақстанға инвестициялай алатын елдердің экономикаларын ынталандыру әдістері, соның ішінде экономикадағы ақша массасының едәуір ұлғаюын болжайды, бұл тиісінше дамушы елдерге тәуекелдік-тәбеттерін оны ұлғайту жағына қарай қайта қарауға және кейіннен инвестициялардан үлкен кіріс алуға әкелуі мүмкін.

Нәтижесінде, сұраққа біржақты жауап беру қиын, өйткені жауап плюс белгісімен де, минус белгісімен де бірнеше факторлары бар жағдайды модельдеумен байланысты.

ҚДБ өзінің 19 жылдық қызметінде 2008 және 2013 жылдардағы дағдарыстарды өткеріп, тәуекелдіктерді басқарудың тиімді жүйесін қалыптастырғаны мәлім, енді ҚДБ коронавирустық инфекцияға байланысты жаңа шынайылық пен салдарға қалай бейімделмек?

ҚДБ тәуекелдіктерді басқару жүйесі үнемі жетілдіріліп отырады, бұл кез келген сыртқы сын-қатерлерге барабар жауап шараларын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Қазір ҚДБ тәуекелдіктерді басқару жүйесін интеграциялау және стратегиялық мақсаттарына қол жеткізу бойынша жұмыс жүргізілуде. Бұған дейін 1 жылға дейінгі аралықта стресс-тестілеу және болжамдау негізінде тәуекелдіктерді басқаруға көшу міндеті іске асырылған болатын. ҚДБ-ның стратегиялық мақсаттары неғұрлым ұзақ мерзімді сипатқа ие болуына байланысты, неғұрлым ұзақ мерзімді ақпаратқа негізделген тәуекелдіктерді басқаруға біртіндеп өтіп жатқанымызды айтуға болады.

Тәуекелдіктерді басқару жүйесінің жұмыс істеуі үшін тәуекелдік-мәдениеті деңгейінің үнемі жоғарылауы да үлкен маңызға ие. Бұл бағытта қызметкерлер үшін оқыту материалын қалыптастыру бойынша жұмыс жүргізілуде, Банктің барлық қызметкерлері мен уәкілетті органдары арасындағы тәуекелдіктер бөлігінде ақпараттық ағынды арттыру бойынша жұмыс тұрақты негізде жүргізіледі.

Ішкі бақылаудың тиімді жүйесін құру да маңызды бағыт болып табылады. Осы бағыт шеңберінде қазіргі уақытта ҚДБ-ның бақылау ортасының тиімділігін арттыру жоспарында өсудің жекелеген нүктелерін көруге мүмкіндік беретін бірқатар бастамалар іске асырылуда.

Осының барлығы кешенді түрде Банкке сыртқы ортаның тәуекелдіктерін уақтылы анықтауға және бағалауға, тиісінше өз мақсаттары мен міндеттеріне қол жеткізуді қамтамасыз ету үшін барабар және тиімді жауап шараларын қалыптастыруға мүмкіндік береді.

9-ХҚЕС стандарттарын енгізгеннен кейін Банктің жұмысы қаншалықты өзгерді?

Қаржы активтерінің құнсыздануы тақырыбы қаржы дағдарысы кезеңінде ерекше өзектілікке ие болды. 2008 жылғы қаржы дағдарысы қаржы активтерін халықаралық есепке алудың жаңа жүйесін әзірлеуге өз үлесін қосты – қаржылық есептіліктің жаңа халықаралық стандарты (9-ХҚЕС) әзірленді. 39-ХҚЕС-тің әлсіз жақтарын ескере отырып, жаңа стандарт қаржы активтері бойынша құнсыздануды тану тәсілін түбегейлі өзгертті.

Жаңа тәсіл шығындар емес, күтілетін модель ұсынады. Ол сондай-ақ компаниялардан қаржы активтерін бастапқы тану кезінде бірден шығындарды мойындауды және құрылған резервті тұрақты негізде қайта қарауды талап етеді. Резервті қайта бағалау кезінде теріс жағдайлар ғана емес, сонымен қатар ағымдағы және болашақ жағдайлар да ескеріледі.

Осылайша, 9-ХҚЕС енгізілгеннен кейін стандартты пайдалану кезінде болжамды шығындарды барабар бағалау өте маңызды, болжамды ақпарат және жекелеген қаржы құралдары үшін тәуекелдіктерді талдау бірінші орынға шығады деген қорытынды жасалды. Басқаша айтқанда, 9-ХҚЕС – бұл нақты тұжырымдалған нұсқамалардың (нұсқаулардың) қатаң жиынтығы емес, бұл ҚДБ тәуекелдік менеджерлері мен аналитиктері стандарт шеңберіне бағдарлана отырып, өз қалауы бойынша түсіндіретін қағидаттар. Осыған орай, таңдау еркіндігінің артуы жауапкершіліктің өсуін білдіретіні ақылға қонымды, бұл өз кезегінде тәуекелдіктерді басқаруға әсер етеді және олар контрагенттер қызметінің ықтимал нашарлау критерийлерін уақтылы анықтау үшін бірінші орынға шығады.

Жаңа тәсілдің маңыздылығы мен жауапкершілігін түсіне отырып, ҚДБ өз процестеріне бірқатар бақылау процедураларын енгізді, олар ҚДБ уәкілетті органдарына Банктің қаржылық жағдайына қайсыбір мәміленің қандай әсер ететінін түсінуге мүмкіндік береді. Мысалы, банктік сараптама процесі шеңберінде қаржыландыру құралының, оның ішінде қаржыландыру шарттары өзгерген кезде банктің қаржылық тұрақтылық көрсеткіштеріне ықтимал әсерін бағалау жүргізіледі.

Президент Қ.К.Тоқаев төтенше жағдай режимін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік комиссияның отырысында сөйлеген сөзінде ҚДБ-ны капиталдандыру және өңдеу өнеркәсібін қаржыландыру қажеттігі туралы айтқан болатын. Осыған байланысты ҚДБ-ға көбірек өтінімдер түсуі мүмкін. ҚДБ өңдеуші өнеркәсіп бизнесі тарапынан өтінімдердің үлкен ағынына дайын ба?

Тәуекелдіктерді басқару тұрғысынан, өтінімдер ағынына дайындық мәселесінде негізгі міндет жобаларды сараптау және құрылымдау сапасын сақтау болып табылады. Құрылған жүйе өтінімдердің үлкен көлемін сапаны жоғалтпай қарауға мүмкіндік береді деп үміттенемін, бірақ бұл жерде, әрине, әлеуетті клиенттердің сапалы пысықталған құжаттар топтамасы бірінші орынға шығады. Клиенттер де сарапшы жауап алмаған сұрақтар, мысалы, егер клиент жобада нені және қалай іске асыратыны туралы әлі ойламаған болса, осы мәміле бойынша тәуекелдікті бағалауға әсер ететінін түсінуі керек, бұл өз кезегінде қаржыландырудан бас тартуға немесе ол үшін қаржыландыру шарттарын нашарлатуға әкелуі мүмкін, өйткені кредиторлар тәуекелдік-маржасын кредиттеу мөлшерлемесіне салады.

Инвестицияны қайтармау немесе кешіктіріп қайтару тәуекелдігі туралы мәселе өте маңызды ма? ҚДБ жобаның ерте кезеңінде оның табыстылығын қалай анықтайды, өйткені барлық тәуекелдіктерді алдын ала 100% тану қиын емес пе?

Егер жобаларды қараудың және көрінеу проблемалы жобаны «іріктеу» бойынша ҚДБ үшін стандартты және міндетті болған құралдар туралы айтатын болсақ – онда бұл банктік сараптаманы үш кезеңді жүргізу, техникалық бөлігі бойынша, маркетингтік пысықтау бойынша консультанттар институтын пайдалану, бизнес-жоспарға қойылатын стандартталған талаптар, Банк сараптамасының әрбір кезеңі үшін банк ішінде нақты процедуралар мен міндеттерді бөлу және Банк сараптамасының әрбір қатысушысында жан-жақты әдіснаманың болуы. Бұл құралдардың барлығы өндірістік инфрақұрылым мен өңдеу өнеркәсібі саласындағы ұзақ мерзімді және капиталды қажет ететін жобаларды қаржыландыруда мемлекеттің негізгі операторы ретінде ҚДБ-ның 20 жылға жуық эволюциясының нәтижесі болып табылады. Әрине, жобаларды талдау және кредиттік тәуекелдікті бағалау кезінде Банк қолданатын құралдардың көпшілігі халықаралық тәжірибеден алынған (атап айтқанда – S&P ' s) және банктік қадағалау бойынша Базель комитетінің қағидаттарына негізделген.

Әлемдік және жергілікті экономиканың үнемі өзгеріп отыруына байланысты және көп жағдайда алдын ала болжанбауынан және циклдан алыс болуынан, барлық осы құралдар мен процедуралар үнемі жетілдіріліп отырады, қазіргі шынайылыққа, жаңа халықаралық тәжірибеге және сыртқы ортадағы тұрақты өзгерістерге негізделген. Бұл үздіксіз процесс, онда орындаушылардың өздері де, басшылық та әрдайым жетілдіруге бағытталған.

Негізінен біз, өтелу мерзімдері, жеткілікті өтімді кепілдікті қамтамасыз етудің болмауы тұрғысынан, яғни кредиторлар үшін олардың табыстылығы тұрғысынан да екінші деңгейдегі банктер үшін «жеңіл емес» және тиімді емес жобаларды қаржыландыратындықтан, бұл жерде ҚДБ миссиясы, қаржыландыру кезінде ең аз дегенде – өз қызметінің залалсыздығын қамтамасыз етуі тиіс көбірек активтің проблемалы болады деген тәуекелдігін барынша азайтуды қамтамасыз ету болып табылады. Біздің жобаларымыздың көпшілігін нақты кепілмен қарыздың тек 30% қамтамасыз етілген, ал қалған бөлігі жоба шеңберінде құрылатын актив түрінде ұсынылған жобалық қаржыландыруға жатқызуға болады. Бізде жобалық және кредиттік тәуекелдікті басқарудың жинақталған құралдары бар, оларды біз сәтті енгіздік және инвестициялық кредиттеу кезінде пайдаланамыз. Бұл құралдардың көпшілігі елдегі банк тәжірибесінде алғаш рет қолданылды. Жалпы, ҚДБ-ға жиі «алғаш жол салушы» болуға тура келеді, менің ойымша, бұл даму институты ретіндегі мәртебесіне сай әрекет. ҚДБ-нің міндеті проблемалық жобаны «іріктеу» ғана емес, жобаның проблемалы болу тәуекелдігін азайту деп айту дұрысырақ. Бұл жерде инвестициялық жоба түсінігінен бастаған жөн. Түпкі нәтижесінде инвестициялық жоба – бұл жоба қатысушылары және әр қатысушының кезеңдері, тапсырмалары, міндеттері мен жауапкершілігі дұрыс көрсетілген келісімшарттар құрылымы.

Сондықтан банктік сараптама процесі жай бағалау мен талдау ғана емес, кең ұғымға ие және ең маңызды кезеңді – мәмілені құрылымдауды қамтиды. Сонымен қатар, банктік сараптамадағы негізгі жұмыс бастамашымен кредит шарттарын пысықтау ғана емес, бүкіл жобаны құрылымдау және жобалық тәуекелді азайту болып табылады. 20 жылдық кезең ішінде Банк өзінің тәжірибесі мен халықаралық практиканы пайдалана отырып, ұзақ өтелу мерзімі бар «ұзақ» жобаларды құрылымдау бойынша құзыретін үнемі дамытып, жетілдіріп отырады. Өз мәні бойынша ҚДБ-дағы банктік сараптама – бұл жобалық команданың жұмысы, онда Банк тарапынан қатысушылар әлеуетті клиент үшін тәуекелдіктерді барынша азайтуға және құрылымды үздік халықаралық практикаға жеткізуге ұмтыла отырып, өнім берушілермен және мердігерлермен келісімшарттарды құрылымдауға тартылады, инфрақұрылымдық қатысуы маңызды болатын жергілікті атқарушы органдармен, өзге де кредиторлармен өзара іс-әрекет жасайды. Жобалар шеңберінде әлеуетті клиенттер өздерінің негізгі контрагенттерімен жасасатын келісімшарттарға қойылатын стандартталған талаптар (құрылысқа арналған шарттар, өнімді сатуға арналған шарттар) FIDIC қағидаттарына негізделген, құрылыстың барысына сыртқы қаржылық-техникалық бақылаудың міндетті құралы болып табылатын жобаларды белгілі бір «межелерден» және кезеңдерден өтуіне қарай кезең-кезеңімен қаржыландыру, Банкпен жобалық келісімдерде акционерлердің жауапкершілігін заңды бекіту, басқа да қаржыландырушы Тараптармен кредиттераралық келісімдер қолданылады, екінші деңгейдегі банктермен инвестициялық фазада да, операциялық фазада да агенттік келісімдер жасасу жолымен қаражаттың жұмсалуын бақылау.

Осы бағытта қандай әдістемелерді қолданасыз? Жобалардың барлығында бірдей, әсіресе қазір, қолайлы қамтамасыз ету қарастырылмаған. Жобалардың сапасы мен олардың қамтамасыз етілуін қалай қарастырасыз?

Жалпы, жобаның кредиттік тәуекелдігін бағалау үшін Банк S&P's әдістемесін пайдаланады. Мен бұрын атап өткендей, ҚДБ-ның басты ерекшеліктерінің бірі Банктің, инвестициялық жоба шеңберінде құрылатын және кепілдіктің бүкіл массасының 70% құрайтын акивтерді қамтамасыз ету ретінде қабылдауы болып табылады. Бұл ретте, шеңберінде объект құрылатын келісімшарттарды ЕРС (Engineering, procurement and construction) талаптарында, яғни толық аяқтау арқылы құрылымдау ұсынылады. Болашақта түсетін активтер жобалық қаржыландыру және МЖӘ жобалары, соның ішінде, инвестициялық шығындарды өтеу шеңберінде ақшалай қаражаттың кепілді түсімдері кезінде 100% дейінгі мөлшерді құрауы мүмкін.

Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, ҚДБ жоба пысықталуының жақсы деңгейін қамтамасыз ету, жобаны дұрыс құрылымдау (жоба мен мәміленің құрылымы арқылы тәуекелдіктерді барынша азайтуға) және жобаларды жүзеге асыру барысында теріс факторлардың алдын алу бағытында көбірек жұмыс істейді.